Introductie
Het inzetten van vrijwilligers op projecten met kinderen, vooral in weeshuisprojecten, ligt gevoelig vanwege potentiële problemen die kunnen ontstaan zowel aan de vraagkant (kinderen en partnerorganisatie) als de aanbodkant (vrijwilligers). SIW biedt daarom geen projecten aan met kinderen, waarbij sprake is van nachtopvang buiten zijn of haar ouders, familie of pleeggezin, waaronder weeshuisprojecten. Wel bieden we projecten aan voor kwetsbare kinderen, waarbij sprake is van dagopvang. SIW heeft voor kwetsbare kinderen in de dagopvang een beleid ontwikkeld om de risico’s op dit gebied (kinderen, vrijwilligers, projecten en SIW zelf) zoveel mogelijk te verminderen.
Uitgangspunt is dat het belang van het kind voorop staat!
Het SIW beleid is gebaseerd op de richtlijnen van Better Care Network (BCN). BCN omschrijft de problematiek als volgt:
“Het Better Care Network zet zich in voor betere zorg voor kinderen . Dat betekent dat kinderen zo lang mogelijk bij hun ouders en in hun eigen gemeenschap moeten opgroeien. Hulp moet dus gericht zijn op het ondersteunen van kwetsbare gezinnen. Het sturen van vrijwilligers naar kinderhuizen is in strijd met de visie op betere zorg van kinderen als vastgelegd in internationale richtlijnen . Omdat de realiteit is dat veel vrijwilligers zonder relevante opleiding voor een korte periode met kwetsbare kinderen gaan werken heeft het Better Care Network Netherlands onderstaande richtlijnen gemaakt. Hiermee hopen we onbedoelde schade aan kinderen te voorkomen en te bevorderen dat uitsluitend die mensen als vrijwilliger bij kwetsbare kinderen worden ingezet, die hun kennis en ervaring kunnen overdragen aan lokale professionals.”
Wat verstaan wij onder kwetsbare kinderen?
Better Care Network omschrijft de categorieën wat zij onder kwetsbare kinderen verstaan, namelijk:
- kinderen die leven in extreme armoede
- straatkinderen - kinderen in aanraking met politie en justitie
- kinderen als slachtoffer van mensenhandelaren
- kinderen met een verstandelijke en / of lichamelijke beperking
- kwetsbaarheid als gevolg van hiv/aids
- kinderen in noodsituaties
- kinderen van arbeidsmigranten / vluchtelingen
- kinderen in bedreigende gezinssituaties
- kindsoldaten
- kinderen met leer- en gedragsproblemen
Niet alle kinderenprojecten worden als ‘kwetsbaar’ gezien door SIW (en BCN). Een voorbeeld zijn onderwijsprojecten. Hiervoor gelden de onderstaande door SIW opgestelde richtlijnen niet. Wel moet voor alle kinderprojecten een VOG beschikbaar gesteld worden door de vrijwilliger.
De onderstaande SIW richtlijnen zijn gestructureerd volgens de BCN richtlijnen. Het zijn richtlijnen die gevolgd dienen te worden. Bij uitzondering kan, op voorstel van de regiospecialist/mentor, en op basis van gedegen motivatie en in overleg met de coördinator c.q. bestuurder UI, van de voorwaarden worden afgeweken. De richtlijnen van BCN zelf zijn als bijlage aan dit document toegevoegd.
SIW richtlijnen
Wees bewust van het belang van hechting van kinderen
SIW zet alleen vrijwilligers in op kwetsbare kinderprojecten indien de projectduur minimaal 2 maanden, en liefst meer, bedraagt. De vrijwilliger heeft geen (eind) verantwoordelijke rol in de verzorging van kinderen.
Zorg voor goed geschoolde en ervaren vrijwilligers
SIW stelt als eis dat de vrijwilliger een relevante opleiding volgt of heeft gevolgd of een beroep uitoefent of heeft uitgeoefend waarbij omgaan met kinderen een onderdeel van de studie of beroep is geweest. Elke vrijwilliger dient te beschikken over een VOG. Vrijwilligers en lokale professionals werken samen en wisselen ervaringen uit. Bij twijfel hierover wordt teruggekoppeld naar coördinator/bestuur.
Zorg voor gedragscodes en een kindgericht beleid
SIW heeft de Child Protection Code (CPC) ondertekend. De CPC richtlijnen worden als bijlage bij het contract voor kwetsbare kinderprojecten opgenomen. De regiospecialisten/mentors beschikken over deze Code of Conduct.
Zorg voor een goede begeleiding tijdens het vrijwilligerswerk
Vrijwilligers hebben een aanspreekpunt bij SIW en er is regelmatig contact tussen de vrijwilliger en het SIW aanspreekpunt. De regiospecialist/mentor heeft contact met de vrijwilliger gedurende het project. De regiospecialist/mentor is op de hoogte van de problematiek en kan partnerorganisaties hierop aanspreken als dat nodig zou zijn. De regiospecialisten/mentors beschikken over deze richtlijnen, de BCN richtlijnen en de CPC.
Keuze van je projectpartner
De SIW projecten komen van partnerorganisaties. Projecten worden uitgesloten indien blijkt dat deze projecten niet aan onze richtlijnen voldoen. De regiospecialist toetst voor zover mogelijk in hoeverre de partnerorganisatie aan de SIW (en BCN) richtlijnen voldoet. Na terugkomst wordt tijdens de evaluatie aandacht besteed aan de mate waarin deze richtlijnen bij de partnerorganisatie zijn geïmplementeerd en worden nageleefd.
Better Care Network richtlijnen
Wees bewust van het belang van hechting van kinderen
Kinderen die niet bij hun ouders opgroeien, hebben allemaal een traumatische ervaring gehad. Ze zijn van hun ouders gescheiden en soms zelfs van hun hele familie. Zeker als ze in een kinderhuis wonen, is de kans groot dat ze contact met hun familie missen. Gehechtheid ontstaat bij ieder kind van nature. Vanuit die beschermende gehechtheid ontwikkelt een kind zich en ontdekt de wereld. Elk kind heeft daarom behoefte aan vaste verzorgers met wie hij of zij een langdurige wederkerige relatie heeft. Dit legt de basis voor andere relaties. In een kindertehuis met wisselende verzorgers die weinig tijd hebben voor het kind, missen kinderen die hechtingsfiguren. Kinderen en volwassenen met hechtingsproblemen hebben vaak minder vertrouwen in zichzelf en in anderen, waardoor ze moeite hebben met het opbouwen van vriendschappen en relaties. Het sturen van vrijwilligers voor een korte periode brengt daarom schade toe aan het kind.
Zorg voor goed geschoolde en ervaren vrijwilligers
Om met kwetsbare kinderen te mogen werken in Nederland, bijvoorbeeld met kinderen die in een kinderhuis wonen, moet je een gerichte opleiding hebben en praktische kennis hebben opgedaan in begeleide stages. In het buitenland worden soms 18-jarigen, net van de middelbare school, ingezet bij kinderen als verzorger in een kinderhuis of bij straatkinderen. Dit zijn de meest kwetsbare kinderen. Vanuit het belang van kinderen gezien, is dat geen goede match. Deze kinderen hebben juist behoefte aan goed geschoolde en ervaren krachten. Een vrijwilliger kan een goede vrijwilliger zijn als deze gescreend is en geselecteerd op basis van kennis en ervaring.
Zorg voor gedragscodes en een kindgericht beleid
De zendende en ontvangende organisaties hebben een goed en helder beleid waar alle vrijwilligers aan moeten voldoen met betrekking tot de veiligheid en bescherming van de rechten van de kinderen. Er zijn heldere procedures voor het rapporteren van geweld tegen kinderen en andere zorg rond de veiligheid van kinderen en hun privacy. De organisatie moet een duidelijk beleid hebben voor geheimhouding van kennis over de achtergronden van de kinderen. Dit betekent een verbod op gebruik van foto’s en informatie over de kinderen op internet en in social media, in verslagen naar de opleiding of achterban, tenzij hiervoor schriftelijke toestemming is van de ouders of wettige voogd van de kinderen. Vrijwilligers kennen en ondertekenen de richtlijnen voor zij op het project komen.
Bereid vrijwilligers goed voor met een training
In de training moeten kinderrechten en -behoeften, het belang van hechting in de ontwikkeling van kinderen, de houding van de vrijwilliger ten opzichte van kinderen en lokale staf een plek hebben. In de training moet duidelijk worden toegelicht:
- Wie waarvoor verantwoordelijk is binnen de organisatie;
- Wat de taken en verantwoordelijkheden van de vrijwilliger zijn;
- Wat de werktijden zijn en wie het aanspreekpunt is voor de vrijwilliger;
- Hoe om te gaan met vertrouwelijke informatie;
- Welke informatie naar buiten kenbaar mag worden gemaakt: films, foto’s, verslagen, weblogs;
- Wat vrijwilligers wel en wat zij niet mogen (zoals inzien van dossiers van kinderen, spreken met ouders enz.);
- Hoe te zorgen voor een goede hechting van kinderen met vaste lokale medewerkers en waarom vrijwilligers dus niet ingezet worden in directe begeleiding van kinderen;
- Hoe binnen de organisatie rechten van kinderen worden gewaarborgd en waar eventuele misstanden te melden zijn;
- Hoe de organisatie omgaat met klachten en eventueel door de vrijwilligers gemaakte fouten;
- Hoe om te gaan met giften en meegebrachte materialen en cadeautjes (als ballonnen en snoepgoed) en ideeën van vrijwilligers rond uitstapjes en projecten;
- Hoe om te gaan met de visie en missie van het project en hoe respect te tonen voor de religieuze achtergrond van het project en/of de kinderen en ouders;
- Hoe om te gaan met calamiteiten (bijvoorbeeld brand);
- Hoe om te gaan met kinderen die zich onwenselijk gedragen: wat is beleid binnen de organisatie en hoe wordt omgegaan met straf en beloning;
- Hoe de vrijwilliger bij de kinderen wordt geïntroduceerd en hoe afscheid genomen wordt als de vrijwilliger vertrekt.
Ontvangende organisaties moeten ter plekke zorgen voor een goede introductietraining waarin al deze onderwerpen nogmaals, maar dan toegespitst op de locatie en cultuur, aan de orde komen. Dit eindigt in het afsluiten van een vrijwilligerscontract met de vrijwilliger rond thema’s als taken en verantwoordelijkheden, houding ten opzichte van kinderen, omgaan met privacy van kinderen en geheimhouding.
Iedere uitzendorganisatie moet beschikken over een protocol waarin verschillende situaties zijn beschreven die kunnen voorkomen en daarbij acties die men dient te ondernemen. Situaties zijn:
- Vrijwilliger functioneert niet/ er zijn klachten over de vrijwilliger;
- De vrijwilliger heeft klachten over de begeleiding;
- De vrijwilliger maakt zich zorgen over een kind/kinderen.
Het opstellen van een protocol voor de bovengenoemde situaties bestaat uit een aantal fasen:
- Beschrijven van verschillende situaties (casuïstiek);
- Acties die men dient te ondernemen (stappenplan);
- Identificeren van stakeholders (hulpverlening, politie, NGO´s) in de landen waar vrijwilligers werken die geraadpleegd of geïnformeerd dienen te worden;
- Samenwerking tot stand brengen met belangrijke partijen zodat men adequaat kan reageren.
Zorg voor een goede begeleiding tijdens het vrijwilligerswerk
- Vanuit de zendende organisatie is regelmatig contact met de vrijwilliger;
- De vrijwilliger heeft een aanspreekpersoon die hem/haar wegwijs maakt in praktische zaken;
- Er zijn duidelijke afspraken over te verrichten werkzaamheden, taken en verantwoordelijkheden;
- De vrijwilliger is ondersteunend en nooit vervangend voor de beroepskracht;
- Er zijn duidelijke afspraken over werktijden en vrije dagen en vakanties;
- Er zijn duidelijke afspraken over eventuele religieuze verplichtingen.
Speciaal voor internationale stages
In geval van een internationale stage worden door de opleiding vaak nog aparte eisen gesteld om de leerdoelen van de stagiair te behalen en te voldoen aan de opleidingseisen. Vaak gaat het bij stages specifiek over het overdragen van kennis of het ontwikkelen of introduceren van een bepaalde vaardigheid (bijvoorbeeld een therapie), methodiek (bijvoorbeeld van onderwijs), of kennis (training van professionals). In dit geval is het goed na te denken over welke van bovenstaande punten wel, en welke geen betrekking hebben op stagiaires. Opleiders moeten zich echter bewust zijn dat, alhoewel de opleiding van de stagiair voor hen het primair belang is van de stage, ook hier het belang van het kind altijd voorop dient te staan en de aanwezigheid van stagiaires nooit de ontwikkeling van de kwetsbare kinderen mag belemmeren. Goede voorbereiding is essentieel. Van belang is ook de relatie met een lokale Hogeschool, Universiteit of opleidingsinstituut zodat ter plekke begeleiding kan worden gegeven.
Keuze van je projectpartner
Voor zendende organisaties is het belangrijk ter plaatse een partner te hebben die de richtlijnen onderschrijft en werkt binnen de regels die door de lokale overheid zijn gesteld.
- Verzeker je ervan dat je als zendende organisatie op de hoogte bent van het overheidsbeleid ter plaatse:
- Als die bezig is kinderhuizen te sluiten, moeten vrijwilligers er niet toe bijdragen dat dit wordt tegengegaan omdat inzet van vrijwilligers in kinderhuizen lonend is;
- Als de overheid geen vrijwilligers in de kinderhuizen meer wil laten slapen, zorg dat je partner dan in staat is lokale staf in te zetten en dat vrijwilligers elders gehuisvest zijn;
- Werk alleen samen met een partner aan de ontwikkeling van projecten die bevorderen dat kinderen bij hun ouders en in de gemeenschap opgroeien. Voorkom dat je bijdraagt aan (onnodige) opvang in kinderhuizen.
- Zorg dat je een lokaal netwerk hebt en niet afhankelijk bent van één informant over de situatie ter plekke. Betrek bij de keuze van je partner de grote NGO’s in het land (zoals UNICEF, Save the Children, Terre des Hommes en anderen) en vraag naar hun ervaring met de beoogt partner. Zij kunnen je ook informeren over overheidsbeleid en andere organisaties ter plekke. Bij stages is het goed contact te hebben met onderwijsinstituten ter plaatse.
- Stel veel vragen: naar veiligheid, naar lokale opvang en training van de vrijwilliger, begeleiding enz. Verzeker je van het beleid van de organisatie, op papier maar zeker ook in de praktijk. Ga zelf ter plekke kijken.
- Formaliseer de samenwerking en jouw voorwaarden voor inzet van vrijwilligers en evalueer dit met de vrijwilligers die terugkomen.
- Zorg dat de organisatie ter plekke vraagt naar de VOG en vrijwilligers een code of conduct laat tekenen
